Corona heeft ervoor gezorgd dat structurele problemen (kwaliteit, motivatie, uitval, lerarentekort, diversiteit,…) in ons onderwijs worden uitvergroot (lees ook: https://yvesdemaertelaere.com/2021/01/28/corona-als-remedie/). Wanneer we de doelen in het onderwijs niet meer kunnen realiseren met de huidige organisatie en instrumenten, dan wordt de kern van ons onderwijssysteem aangetast. We spreken van crisis. Ondanks oneindig veel goede wil en hard werken, wordt langzaam duidelijk dat onze scholen – na ca. 20 jaar – het tijdperk van de 21ste eeuw nog onvoldoende hebben ingezet. Gebrek aan visie en middelen hebben geleid tot een té beperkte inzet van technologie en digitaal leren. We zijn gewoon niet voorbereid op afstandsonderwijs. De kloof is op verschillende vlakken alleen maar groter geworden waardoor de discussie over de maatschappelijke opdracht van onderwijs opnieuw prominent woedt.
Sociale achterstand
Corona zet de achterliggende mechanismen op scherp. De plaats waar de wieg staat, blijft een rol spelen. Tijdens het afstandsonderwijs bleek de sociaaleconomische achtergrond van leerlingen zeer belangrijk te zijn. Sommige leerlingen werden helemaal niet bereikt, zelfs niet wanneer de leerkracht voor de deur stond met oefeningen. Kwetsbare leerlingen hebben weinig vooruitgang geboekt. Wie al uitgelogd was op school, heeft tijdens het afstandsonderwijs ook niet meer ingelogd. Wat deed men met de uitgelogde leerlingen voor de coronacrisis? Emotionele afstand werd sociale afstand. De verschillen tussen leerlingen zijn zichtbaar groter geworden. Voor sommige leerlingen heeft het afstandsleren goede resultaten opgeleverd, en voor anderen was het zelfs een zegen omdat het voor hen beter functioneerde. Zij konden meer op eigen tempo leren en hebben minder schade opgelopen tijdens het afstandsonderwijs. Voor heel wat leerlingen heeft het leerproces aan efficiëntie gewonnen. De structuur en ondersteuning van de ouders waren daarbij zeer cruciaal. Tegelijk werd de sociale rol van de school steeds duidelijker. Heel wat scholen voorzien iets lekkers in lege boterhamdozen of bieden een gezonde warme maaltijd aan, of bieden een luisterend oor en zijn beschikbaar voor een goed gesprek.
Digitale achterstand
Hoewel de meeste leerkrachten hun klassieke les voor de camera van hun laptop hebben gegeven, kon het afstandsonderwijs het klassieke contactonderwijs niet evenaren. Het moet gezegd dat de minimale basisvoorwaarden aan IT-materiaal en internetconnectie niet zijn vervuld. Niet elke leerling heeft anno 2021 een computer- of internetaansluiting. Ook niet alle leerkrachten hebben een laptop of tablet gekregen van de directie, wel een presentexemplaar van een handboek. Daarenboven hebben scholen niet geïnvesteerd in een voldoende veilige en stabiele netwerkinfrastructuur waardoor iedereen tegelijk met zijn eigen toestel op het internet kan zonder anderen te storen. M.a.w., leerkrachten werden de voorbije jaren onvoldoende geprikkeld om (digitaal) te oefenen. Hun digitale competentie is té laag gebleven (en gebleken). En een goed opgebouwde les vertalen naar een didactisch-technische tool is vrijwel onbestaande. Daarvoor heb je een nieuw soort job van pedagogisch programmeur nodig om die lessen om te zetten. Voeg in elk team zo’n ‘pedagogische technieker’ toe en de kwaliteit van het afstandsonderwijs krijgt een boost.
Leerachterstand
Alhoewel er amper eensgezindheid bestaat over het meten van leerwinst, lijkt het woord leerachterstand al beladen en ingeburgerd. Dat het afstandsleren leerachterstand teweeg gebracht heeft, staat niet ter discussie. Jongeren betalen wel degelijk een prijs. Leerkrachten ondervinden dit elke dag. De vraag is alleen ‘hoeveel’ leerachterstand? En wat wordt er eigenlijk bedoeld met leerachterstand? Achterstand hebben houdt ergens een referentiepunt in. Maar wat is de norm waaraan men achterstand afmeet? Niet alleen de (afstands-)lessen werden verstoord, ook de (afstands)examens waren niet altijd van voldoende kwaliteit om daarmee ‘achterstand’ te definiëren. Hier wordt voornamelijk de hoeveelheid aangereikte leerstof als uitgangspunt genomen. Wanneer het voorgaande schooljaar als uitgangspunt wordt genomen, dan spiegel je je aan de prestatiemaatschappij waarbij 1 op de 5 leerlingen zich niet goed in zijn vel voelt [1]. Bijna 15% van de kinderen heeft al eens gedacht aan zelfverminking en/of zelfdoding [2]. Is dat de norm waarmee we vergelijken? En wat doen we dan met alles wat leerlingen hebben geleerd terwijl de scholen gesloten waren, maar eigenlijk niet wordt geëvalueerd? Deze benadering vertrekt niet vanuit de leerstof, maar vanuit de ontwikkeling en heeft dus te maken “hoe je kijkt naar onderwijs” en wat de visie is op leren en goed onderwijs voor de toekomst. Ik ben niet zo pessimistisch over die leerachterstand wanneer je het over een langere tijd bekijkt en vanuit een ander perspectief. Natuurlijk zijn ze minder fysiek aanwezig geweest op school. Maar er blijkt dan ook weinig correlatie te zijn tussen de instructietijd op school en leerwinst. Bovendien dreigen we ‘het manco’ te repareren door snel te willen terugkeren naar het oude en met extra lessen, zomerscholen, e.d.… de achterstand in te halen. Dan wordt het voornamelijk “meten is weten” en de “achterstand in kaart brengen” om deze te herstellen. We gebruiken dan niet de ruimte om te reflecteren hoe de toekomstige ontwikkeling van leerling kan vorm gegeven worden. En hoe we schoolorganisaties daaraan kunnen aanpassen.
In elk geval heeft corona de school terug een plek van betekenis gegeven. Niet alleen een ontmoetingsplek, maar vooral opnieuw een sociaal-maatschappelijk invulling waar (vooral kwetsbare) jongeren structuur en sociaal contact ondervinden. Een plaats waar jongeren met elkaar leren samenleven. Sinds corona krijgt het sociaal-emotioneel welbevinden op school opnieuw de plaats die het verdient. Het is heel goed mogelijk dat de sluiting van de scholen op dit psychologisch terrein meer schade zal teweeggebracht hebben dan de cognitieve achterstand. Achterstand kan door extra inspanning en training worden ingehaald, maar of dit ook geldig is voor de sociaal-emotionele dimensie?
[1] http://www.gavoorgeluk.be/nieuws/1op-de-5-jongeren-niet-goed-in-zijn-vel
[2] https://www.expoo.be/hoe-vaak-komt-zelfverwonding-voor#:~:text=In%20een%20grootschalige%20web%2Dsurvey,van%20zelfverwondend%20gedrag%20is%208.91%25; https://www.zorg-en-gezondheid.be/hoe-gezond-voelen-jongeren-zich
Yves Demaertelaere 
Reflecteren hoe de toekomstige ontwikkeling van leerlingen kan vorm gegeven worden. En hoe we schoolorganisaties daaraan kunnen aanpassen.
Dit wordt één van onze grote uitdagingen voor het onderwijs van ‘morgen’ ! De ‘huidige’ leerlingen zijn ook niet meer van ‘gisteren’ .
LikeGeliked door 1 persoon
Dag Yves,
ons team doet zijn uiterste best om mee te zijn met de 21ste eeuw. De voorbeelden zijn legio: we trokken reeds voor corona de digitale kaart, zowel op hardware als software en versnellen hierin. We plannen toekomstgerichte investeringen, professionaliseren ons team van top tot bottom…
We zijn in een situatie verzeild waar de stroming harder tegen zit dan de wind mee. Misschien is het aan de politiek om zeil bij te zetten in plaats van te draaien naar de wind. Wij doen alvast het nodige en wachten niet af tot het tij keert, maar het rantsoen voor onze crew -leerkrachten en leerlingen- raakt stilaan op. Ik kon het niet laten om toch even aan de scheepsbel te trekken.
mvg
Filip
LikeGeliked door 1 persoon
Dag Filip, ik denk dat inderdaad heel veel scholen en leerkrachten in snel tempo aan het schakelen zijn. Best heftig en niet altijd evident. De politiek als ecosysteem moet daarin wel mee. De Digi-Sprong is een nooit geziene boost op IT vlak, maar wordt best ingebed in een globale visie op onderwijs en zijn organisatie zodat de inspanningen ook duurzaam worden. Dat de brandstof op geraakt, begrijp ik zeker. Daarom was deze blog ook alleen maar bedoeld om de oorzaak-kant van corona eventjes te belichten. Wat heeft dit veroorzaakt? De volgende blog gaat over de remedie, en dan past je “scheepsbel” beter bij. Meer nog, enkele aanzetten om integraler te kijken zodat arbeidsorganisatie best mee aangepast wordt. Daarna komt nog een blog over de visie op leren en de afstand… Dus hou vol en maak van je schip/tanker een vloot met gemeenschappelijke vlag. Veel succes! en tot blogs 🙂
LikeLike
Hi Yves,
Ik volg je verhaal helemaal en wil het graag nog een beetje straffer maken…we zitten met “leefachterstand”!
De realiteit is een “relationeel gegeven” en toch vergeten we dit al te vaak in het onderwijs? Het moet vanzelf gaan en als het niet gaat…”parkeren” we de lastigheden graag weg in de moeilijke leerling, de opvoedonkundige ouders, de heilige allesverslindende diagnose, in zelfsturing…en ga zo maar verder! Hier wordt ik boos van…
En wij dan? Wat hebben wij te doen?
Leerkrachten hebben een voorbeeldtaak die veel verder gaat dan lesinhoud en de overdracht ervan. Ze zijn expert in hun vakgebied en ik twijfel hier geenszins aan. Hier voel ik betrokkenheid te over…maar “relationele betrokkenheid” is nog een ander gegeven!?
Misschien zijn we nog steeds in het oude bedje ziek en is een noodzakelijke, andere organisatie van het onderwijs alsmaar dwingender.
We hebben veel los te laten en moeten ons veerkrachtig een nieuwe “professionele identiteit” in elkaar knutselen. Het gaat niet langer enkel over “wat je weet”, maar tevens over “wie je bent”? En dit is moeilijk, maar cruciaal: besef van zichzelf, zelfmanagement, besef van de ander, relaties kunnen hanteren en keuzes maken.
Focus op de leerkracht als mens en zijn relatiebekwaamheid…enkel dan pakken we de “leefachterstand” aan!
Leerkrachten denken nog veel te graag product en te weinig proces?
Leerkrachten denken nog veel te graag leren en te weinig leven?
Leerkrachten denken nog veel te graag oud en te weinig nieuw?
Leerkrachten denken nog veel te graag (on)macht en te weinig gezag?
Leerkrachten denken nog veel te graag gedwongen en te weinig vrijwillige onderwerping?
Leerkrachten denken nog veel te graag straffen en belonen i.p.v. graag zien en begrenzen?
We hebben ergens een extreme make-over van de leerkracht nodig en het dringende besef dat men allang niet meer op een podium staat,…maar op het schavot!
En de boer Hervé ploegde verder en zag dat het goed was!
Grtz
Hervé
LikeLike
Dag Hervé
Zeer correct! In het project “Warme Steden” werden onze boeken ‘scholen slim organiseren’ gekozen om er “warme scholen” van te maken. De nadruk ligt op het creëren van duurzame warme relaties en dat doe je niet door opdrachten steeds te verknippen. Duurzame relaties moeten ook georganiseerd worden en hebben impact op de structuur (verdeling van het werk), mensen (relationele competentie), cultuur (van betrokkenheid), leiderschap (verbindend) en systemen (ondersteunend ipv verantwoordingsperspectief). Ik probeer alvast een steentje bij te dragen in de make-over en blij dat je trouwe lezer bent van de blog. Deel gerust met de collega’s via de deelknoppen! Alvast dank voor al jouw inspiratie en engagement!
LikeLike
Blij met je kanttekening bij “leerachterstad”, ook met die van Hervé. Ik vind het unfair ten aanzien van leerlingen dat er zo vaak gesproken wordt over leerachterstand, tot zelfs van “een verloren generatie”. Hoe moeten kinderen en jongeren zich daarbij voelen? Triest om een kind van 9 jaar op TV te moeten horen zeggen dat ze niet wil dat de school sluit want dat ze dan leerachterstand zal oplopen. Laat kinderen en jongeren zich zo goed mogelijk samen ontwikkelen met de kansen en de beperkingen die er nu zijn zonder hen nu al een label mee te geven en zonder hen extra te belasten met een framing die niet zal bijdragen tot hun welzijn. Kinderen en jongeren wat meer onbevangenheid in deze gunnen zal hen bovendien wellicht meer doe groeien en ontwikkelen.
Een gecrispeerde houding ten aanzien van “leerachterstand” leidt wellicht ook de aandacht af van andere en nieuwe kansen die er zijn. Een versnelde digitalisering en uitbouw van afstandsonderwijs is er zeker één van, al hoop ik dat afstandsonderwijs niet al te gemakkelijk geïdentificeerd wordt met digitalisering.
LikeGeliked door 1 persoon
Je verwoordt dit perfect! Wie afstapt van hokjesdenken ziet de ruimte voor nieuwe dingen!
LikeLike